Als pleasen je leegmaakt: Hoe slachtofferschap kan leiden tot depressie
Wat gebeurt er als je hele leven draait om aardig gevonden worden — ten koste van jezelf? In deze blog lees je het schrijnende verhaal van een vrouw die zichzelf volledig verloor in pleasegedrag en nu in een diepe depressie is beland. Een pijnlijk, maar belangrijk voorbeeld van wat er kan gebeuren als je jezelf jarenlang wegcijfert.
De druk om te pleasen: Hoe sociale verwachtingen vrouwen maar ook mannen je ziek kunnen maken
De druk om te voldoen aan sociale verwachtingen en genderrollen draagt structureel bij aan depressie en verlies van identiteit bij vrouwen.
Inleiding: In onze moderne samenleving lijkt er steeds meer ruimte te zijn voor zelfontplooiing, autonomie en mentale gezondheid. Toch blijven traditionele rolpatronen hardnekkig aanwezig, met name voor vrouwen. Al op jonge leeftijd leerden veel meisjes dat zorgzaamheid, meegaandheid en aanpassing gewaardeerde eigenschappen zijn. Ze leren hun emoties te onderdrukken, conflicten te vermijden en zichzelf weg te cijferen voor het welzijn van anderen. Wat begint als sociaal wenselijk gedrag, kan later uitmonden in diepe psychische klachten. In dit betoog laat ik zien hoe maatschappelijke normen rond gender en gedrag kunnen bijdragen aan structurele depressie en identiteitsverlies bij vrouwen, aan de hand van een casus en sociologische theorieën.
Casus: Een vrouw van 51 is ernstig depressief en opgenomen in een psychiatrische instelling. Zij heeft haar hele leven in het teken gesteld van anderen: Als kind om haar ouders tevreden te houden (liefde te krijgen), als partner om haar man gelukkig te maken, en als werknemer om conflicten te vermijden. Haar gedrag werd gedreven door een diepgewortelde behoefte om aardig gevonden te worden en liefde te ontvangen. Ze leefde jarenlang op de automatische piloot, pleazend en zichzelf wegcijferend. Pas nu, op latere leeftijd, ervaart zij de gevolgen: Psychische uitputting, verlies van eigenwaarde en verwarring over haar identiteit. Ze stelt zich afhankelijk op, worstelt met schuldgevoelens en bevindt zich in een slachtofferrol waaruit ze moeilijk kan ontsnappen.
Roltheorie van Erving Goffman: De Canadese socioloog Erving Goffman beschreef hoe mensen in het dagelijks leven voortdurend sociale rollen spelen. Deze rollen zijn afgestemd op de verwachtingen van de omgeving, zoals die van moeder, echtgenote of collega. Wanneer iemand zich langdurig aanpast aan deze externe rollen zonder ruimte voor het eigen innerlijke zelf, ontstaat er een kloof tussen het 'ware zelf' en het 'sociale masker'. In het geval van deze vrouw heeft het constante aanpassen geleid tot vervreemding van haar eigen behoeften, grenzen en identiteit. Ze weet niet meer wie ze is buiten de rollen die ze jarenlang heeft gespeeld.
Durkheim en anomie: De Franse socioloog Emile Durkheim introduceerde het begrip 'anomie': een toestand van normloosheid waarin mensen zich verloren voelen omdat zij geen duidelijke richting of betekenis ervaren in het leven. Deze vrouw heeft zich zodanig aangepast aan de verwachtingen van anderen, dat zij geen eigen kompas heeft ontwikkeld. Nu haar huwelijk op de klippen is gelopen en haar rol als verzorgende wegvalt, rest haar enkel leegte. Haar depressie is geen puur individueel probleem, maar een gevolg van een gebrek aan sociale integratie en zingeving.
Feministische sociologie: Feministische denkers stellen dat veel vrouwen nog steeds gevangen zitten in traditionele rolpatronen. Zij worden opgevoed met het idee dat hun waarde ligt in dienstbaarheid, zorgzaamheid en uiterlijk gedrag. Dit zorgt ervoor dat vrouwen minder ruimte ervaren om grenzen aan te geven of hun eigen behoeften te volgen. De vrouw in deze casus heeft haar leven gewijd aan het geluk van anderen, zonder zelf de ruimte te nemen om te ontdekken wat haar gelukkig maakt. Deze structurele ongelijkheid werkt niet alleen beperkend, maar kan ook destructief zijn voor de mentale gezondheid.
Tegenargument en weerlegging: Natuurlijk speelt pleasen niet alleen bij vrouwen; ook mannen ervaren sociale druk. Maar waar mannen vaak worden aangemoedigd om ambitieus, zelfstandig en assertief te zijn, worden vrouwen juist beloond voor sociaal wenselijk en dienstbaar gedrag. Deze genderverwachtingen maken dat de druk op vrouwen om zichzelf weg te cijferen structureel groter is. Het pleasen van deze vrouw was geen keuze, maar een overlevingsstrategie binnen een systeem dat haar geen alternatieven bood.
Conclusie: Wat op het eerste gezicht lijkt op een persoonlijke depressie, is in feite een maatschappelijk probleem. Door vrouwen van jongs af aan op te voeden tot pleasers, creëren we volwassenen die niet weten wie ze zijn, wat ze willen of hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen. De gevolgen daarvan zien we dagelijks in de GGZ, waar vrouwen met burn-out, depressie of angstklachten hulp zoeken. Om echte verandering teweeg te brengen, moeten we niet alleen individuele therapieën bieden, maar vooral ook onze maatschappelijke normen en opvoedingsidealen kritisch tegen het licht houden. Pas dan kunnen vrouwen zichzelf zijn, zonder schuld of schaamte.